W najnowszej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2015 r. (sygn. III CZP 88/150, źródło: internetowa Baza Orzeczeń Sądu Najwyższego) sąd ten podsumował i usystematyzował orzecznictwo odnoszące się do kwestii ustanowienia strefy służebności przesyłu związanej z posadowieniem gazociągów. W uchwale tej znalazło się również kilka ciekawych wskazówek na temat odpowiedniego wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu.
Sąd Najwyższy wskazał, że „W świetle art. 305 [1] Kodeksu cywilnego, służebność przesyłu postrzega się jako czynną, bo jej ustanowienie upoważnia przedsiębiorcę do określonych działań na nieruchomości obciążonej, a ich cel ma być podporządkowany utrzymaniu we właściwym stanie technicznym urządzeń niezbędnych mu do wykonywania działalności gospodarczej polegającej na dostarczaniu odbiorcom energii, płynów, czy świadczeniu usług polegających na odbiorze ścieków i zapewnieniu łączności. W praktyce oznacza to upoważnienie do wejścia przez przedsiębiorcę (jego pracowników, podwykonawców) na obciążony grunt, zajęcia go na czas budowy urządzeń, ich trwałego osadzenia na nim, a następnie upoważnienie do wchodzenia na grunt w celu podejmowania czynności niezbędnych do utrzymania, konserwacji, remontu, modernizacji, dozoru czy usunięcia awarii urządzeń przesyłowych.”
Dalej SN argumentował, że „Z istoty służebności przesyłu nie wynikają innego rodzaju ograniczenia właściciela nieruchomości obciążonej w jego uprawnieniach związanych ze sposobem wykonywania władztwa nad tą nią, a w szczególności takie, które odpowiadałyby przewidzianemu w art. 285 § 1 Kc pozbawieniu możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań. Powierzchnia nieruchomości zajęta pod służebność powinna odpowiadać warunkom eksploatacji sieci przyjętym w przedsiębiorstwie będącym właścicielem urządzeń przesyłowych.”
Samo uzasadnienie uchwały zawiera oczywiście bardziej obszerne wywody na temat powierzchni zajmowanej przez służebność przesyłu, ale powyższe stwierdzenia z pewnością będą wielokrotnie cytowane przez sądy powszechne zajmujące się tą materią.
Odnosząc się do kwestii odpowiedniego wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności Sąd Najwyższy wskazywał z kolei, że „Problem wynagrodzenia za ustanowenie służebności przesyłu pozostaje w związku z odpowiedzią na pytanie o zakres obciążenia wynikającego z jej ustanowienia, ale nie oznacza to, że wysokość owego wynagrodzenia musi być determinowana tylko przez ten czynnik. (…) W normalnym toku rzeczy, jeśli przedsiębiorca po ustanowieniu na jego rzecz służebności przesyłu na obciążonej nią nieruchomości przeprowadzi inwestycję i posadowi na niej urządzenia przesyłające gaz, a ich oddanie do użytkowania będzie wiązało się z powstaniem strefy kontrolowanej na obciążonej nieruchomości lub także na nieruchomościach sąsiednich, to spowodowane przez to uszczerbki w majątku właścicieli nieruchomości pozostających w zakresie oddziaływania inwestycji mogą być naprawione na podstawie innych przepisów niż art. 305 [2] § 1 Kc.”
Sąd Najwyższy uzasadnił bowiem, że ustawodawca przewidział podstawy do kompensowania uszczerbków w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Przy czym jak wyjaśnił SN, „Szkody spowodowane zgodnym z prawem wykonywaniem zadań planistycznych przez organy jednostek samorządu terytorialnego podlegają naprawieniu, jeśli są konsekwencją zdarzeń mających miejsce po dniu 1 stycznia 1995 r. (…) Uszczerbek, który podlegał wyrównaniu na podstawie powołanych wyżej przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie może być wyrównany w związku z określeniem wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu, na podstawie art. 305 [2] § 1 Kc.”
Posiadające znaczny potencjał pozostaje natomiast ostatnie zdanie uzasadnienia, gdzie SN wskazywał, że „Uszczerbek innego rodzaju takiemu wyrównaniu może podlegać, o ile pozostaje w związku z obciążeniem nieruchomości służebnością przesyłu.” To zdanie jest na tyle niejednoznaczne, iż w praktyce może wzbudzić wiele kontrowersji i pewnie będzie przedmiotem niejednokrotnej dyskusji i wykładni. Ale te kwestie pozostawiam już na salę sądową, bo nie mam wątpliwości, że to orzeczenie również wpłynie na aktualną linię orzeczniczą w temacie służebności przesyłu. Szkoda tylko, że tak istotnymi dla właścicieli nieruchomości kwestiami musi się zajmować orzecznictwo, a nie ustawodawca…
