Często wykorzystywanym sposobem na utrudnienie wierzycielom dochodzenie roszczeń przeciwko zadłużonej spółce jest doprowadzenie do sytuacji, w której w składzie jej organów zachodzą braki umożliwiające jej działanie. W praktyce polega to z reguły na rezygnacji członków zarządu z pełnionej funkcji bez wyboru ich następców. W takiej sytuacji Sądy zobowiązane są z urzędu zawiesić toczące się postępowania. Czy można się przed tym bronić?
W tym miejscu należy wskazać na przepis art. 42 Kodeksu Cywilnego. Stanowi on, że jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. Co więcej, kurator powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację.
Jednak wskazany zakres obowiązków kuratora nie ma charakteru wyczerpującego. Tym samym należy uznać, że na w/w podstawie możliwe jest ustanowienie kuratora oraz umocowanie go do reprezentowania osoby prawnej w toczących się postępowaniach, ponieważ mieści się to w zakresie czynności przewidzianych w art. 42 § 1 KC , tj. „prowadzenia spraw” osoby prawnej. Jak wskazuje się w doktrynie: „Należy zauważyć, iż art. 42 k.c. zamieszczony jest w zasadniczej regulacji dotyczącej podstaw działania osób prawnych. Z istoty kurateli wynika przede wszystkim konieczność prowadzenia spraw podmiotu dla którego został ustanowiony, co wynika z treści art. 42 § 1 k.c. Kurator oczywiście winien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej co wynika wprost z § 2 art. 42 k.c., ale bardzo często procedura ta jest długotrwała. Trudno sobie wyobrazić aby w okresie do powołania organów osoby prawnej kurator nie wykonywał żadnych czynności. Konieczność podejmowania przez kuratora czynności w czasie kiedy organy osoby prawnej jeszcze nie zostały powołane, należy właśnie uznać za „prowadzenie spraw” osoby, dla której kuratora ustanowiono. Ograniczenie roli kuratora ustanowionego w trybie art. 42 k.c. jedynie do czynności, o których mowa w § 2 art. 42 k.c. wydaje się być sprzeczne z istotą tej instytucji”.
Tym samym należy uznać, że w sytuacji braku możliwości prowadzenia spraw przez osobę prawną z powodu braków w składzie jej organów możliwe jest wykorzystanie instytucji art. 42 KC. W tym celu konieczne jest złożenie wniosku do sądu rejestrowego dłużnika. Warto podkreślić, że uchwale Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2012 r. (akt III CZP 95/11) wskazano, że „kurator ustanowiony na podstawie art. 42 k.c. dla osoby prawnej jest jej przedstawicielem ustawowym. Jak wspomniano, przepis ten pozostaje w związku z przepisami prawa rodzinnego i opiekuńczego o kurateli i opiece. Nie budzi zaś wątpliwości, że w przepisach tych zarówno opieka, jak kuratela są ukształtowane z uwzględnieniem konstrukcji przedstawicielstwa ustawowego (zob. art. 159 i 181 k.r.o.); wykorzystanie konstrukcji przedstawicielstwa ustawowego w wypadku działania opiekuna i kuratora jest w ogóle założeniem obowiązującego w Polsce prawa cywilnego ( zob. art. 13 § 2, art. 16 § 2, art. 17-21, art. 95-96 k.c. ). W konsekwencji kurator w zakresie mieszczących się w granicach jego umocowania, skierowanych na wywołanie skutków prawnych w odniesieniu do podmiotu pozostającego pod kuratelą czynności, także procesowych ( por. art. 66 i 67 § 1 k.p.c. ), powinien działać w imieniu tego podmiotu ( sfera reprezentacji ).”
Nie ulega wątpliwości, że przepis art. 42 KC pełni funkcję zabezpieczającą interesy wierzycieli w obrocie gospodarczym. Sytuacja, w której wierzyciele spółki pozbawieni są możliwości dochodzenia swoich praw i roszczeń tylko z tego powodu, iż członkowie zarządu spółki porzucili ją, a udziałowcy nie mają woli powołania członków organu osoby prawnej byłaby niemożliwa do zaakceptowania z punktu widzenia ogólnych zasad prawa. Warto jednak wskazać, że kierując wniosek do właściwego sądu rejestrowego, konieczne jest wskazanie zakresu umocowania kuratora. Takie stanowisko znajduje swoje potwierdzenie również w orzecznictwie, tj postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2012 r. (sygn. akt IV CSK 150/12): „o ile więc kurator ustanowiony dla spółki na podstawie art. 42 k.c. jest uznawany za jej przedstawiciela ustawowego, to posiada kompetencje do wykonywania czynności prawnych wyłącznie objętych określonym w ustawie zakresem przedstawicielstwa ( art. 96 k.c. ), a warunkiem skuteczności jego czynności procesowych jest to, aby był umocowany przez sąd do ich dokonywania”. Z tego względu zalecam określenie umocowania kuratora w petitum wniosku.
